De lijfarts van Gerard Reve

Gerard Reve (rechts) met vrienden voor zijn huis in Greonterp, Friesland. Zie hoe hij het oortje van de hond vasthoudt.

Mijn eerste Amsterdamse huisarts zat op het Oudekerksplein. Zijn patiëntenbestand bestond uit gezinnen,werkende jongeren, studenten en uiteraard prostituees. Je stond in die tijd, als je op consult kwam buiten te wachten, weer of geen weer. Ik geloof dat de man zijn praktijk om 8.00 uur 's ochtends opende. De mensen die in de krappe wachtkamer een zitplaats wilden bemachtigen, stonden al om 7.00 uur voor de deur. Alsof het een pretje was om 2 uur lang met de knieën van de buurman tegen de jouwe in een veredelde kast te zitten. (Je wist niet beter. Overal werd je als stuk vuil behandeld. Je mocht blij zijn dat je geholpen werd. De onbeschoftheid was bij de gemeentediensten het extreemst. Het zal te maken hebben gehad met het feit dat ambtenaren niet ontslagen konden worden. Of je nu bij het GEB bezocht of een uittreksel van je geboorteakte nodig had, overal was de wachttijd minstens drie uur en kon je nog een grote bek krijgen op de koop toe.)

De huisarts, dr. Groothuyse was echter een aardige, rustige man die zich nergens over verbaasde en de tijd nam. Vandaar de lange wachttijd.  Pas later hoorde ik dat Gerard Reve één van zijn patiënten is geweest. Er is zelfs een briefwisseling tussen de twee mannen uitgegeven: Brieven aan mijn lijfarts (1963- 1980). Zo ben ik meer te weten gekomen over de dokter. Hij hielp deed niet moeilijk over het verstrekken van allerlei pillen. Reve was, zoals we weten, alcoholverslaafd  en leed aan slapeloosheid en depressies. De arts, lees ik, had zelf een broze persoonlijkheid en zou later zelfmoord plegen.


(Bron: BOL.com)
Een hoogtepunt in deze bundel is de zeer lange brief waarin Reve een aantal dromen beschrijft en voorziet van zijn eigen duiding. Een en ander betekent overigens niet, dat er in deze bundel niets te lachen valt. Groothuyse en Reve hebben niet alleen een zakelijk, maar ook een zeer vriendschappelijk contact. De brieven beslaan de periode 1963-1980. Ze documenteren daarmee een groot en belangrijk deel van het getormenteerde schrijversleven van Gerard Reve.

Reve schrijft aan dr. Groothuyse:

 Ik moet je binnenkort raadplegen over een ernstige zaak. Ik ben voornemens Woensdagmiddag op of na je spreekuur langs te komen, om je raad in te winnen. Het betreft die man met melanoom. Jawel hoor: zijn ene (goede) oog is nu blind, en hij is al tien dagen misselijk (iets met de gal, zegt men), maar toch bestraalt men metastases in de liesstreek! Gesteld dat die man mij om de laatste en uiterste dienst vraagt, hoe kan ik hem die dan geven? Wat kun jij, onverdacht, voorschrijven, dat ik in een tonicfles of appelsapfles op zijn kastje zet, of wat kan ik hem zelf toedienen? Ik geloof niet meer, dat er met die chirurg te praten valt, of moet ik dat toch proberen?"

"Ik ben niet bang voor ontdekking, maar wil onder geen beding een ander er nodeloos mee in de rotzooi halen. Dit is ook een legaal nooit recht te trekken zaak: de wet zal het nooit mogen toestaan, maar de mens zal op een gegeven ogenblik het geweten tegenover de wet moeten stellen. Hij vermeldt met verwondering, dat er altijd 'zoveel doktoren om zijn bed staan'. Kennelijk moet hij, voor iemand zijn proefschrift, nog zo lang mogelijk mee. (...)"

Lieve Jan,

(...) Ik geloof dat er een ongehoorde angst in je huist, genegenheid te verliezen, mogelijk omdat je een veel te gering oordeel over jezelf hebt. Je hebt je heel lang allerlei modieus, quasi-progressief gelul laten verkopen als echte vrijheid, en nooit kunnen geloven dat wat jij zelf aan oorspronkelijks of krankzinnigs of ekstaties dacht of voelde, enige geldigheid kon hebben. Wat of Wie de Waarheid ook moge zijn, zij is in geen geval rationeel, en evenmin materieel. De valse profeten en hetzers onzer dagen denken daar anders over, maar ze hebben geen gelijk omdat ze talrijk zijn en het voor het zeggen hebben.

Drink niet te veel en houd het bij wijn.

Met zijn wetenschappelijke studie Het menselijk tekort van de pooier in 1973 stelde Groothuijse zich ten doel niet alle pooiers over één kam te scheren (Groothuijse 1973). Maar hij typeerde de pooier wel als een man vol stoornissen.

Groothuyse schreef zelf ook gedichten Eten van Twee Walletjes

Hij verdroomt de dag met wachten op wijf en geld
alsof voor hem de sex niet telt.
Toegeven zal hij nooit dat hij verlaten en berooid
van mensenbanden alleen de schijn ophoudt aan randen
van de maatschappij een contra-held te zijn vergaan
in alcohol en razernij. 
(Groothuijse z.d.)

Reve geraakt in een vechtpartij met Simon Vinkenoog . Eigenaardig, je kunt veel van Vinkenoog zeggen
maar hij was de verdraagzaamheid zelve en deed geen vlieg kwaad.

Sitcoms, deel II

'Zijn jullie niet bang dat het Nederlands zal verdwijnen?', vroeg een Ier aan mij. Het was 1971 en ik werkte in een omgeving waar de voertaal Engels was. 'Dat zal zo'n vaart niet lopen', was mijn antwoord. Veertig jaar later ben ik daar niet meer zo zeker van. Ik betrap mezelf ook op het gebruik van Engelse termen waarvoor een uitstekend Nederlands equivalent bestaat. Maar als je over het verschijnsel sitcom schrijft, ontkom je niet aan het Angelsaksisch.
Het gebeurt niet vaak dat een spin-off van een sitcom populairder wordt dan de oorspronkelijke serie. Dat gebeurde bij de televisieserie Frasier. De pompeuze, pretentieuze, snobistische psychiater werd in de komedie Cheers geïntroduceerd. Het was een gouden greep om hem een eigen programma te geven. Het zou de langstlopende sitcom worden, 11 seizoenen. Ik kan geen genoeg krijgen van de twee rivaliserende broers, Frasier en Niles Crane, hun nuchtere vader Martin, fysiotherapeute, de charmante Daphne en natuurlijk de Maris, vrouw van Niles. Maris krijgen we nooit te zien maar in de conversatie wordt wel duidelijk dat zij een anorectische neuroot is met smetvrees. Je krijgt een hekel aan het mens zonder dat ze ooit in beeld is geweest. En het is een opluchting als het stel  gaan scheiden. Een goede sitcom heeft ijzersterke bijfiguren. In Frasier is dat onder andere mannenverslindster Roz, de producer van Frasier's radioprogrammaatje. En de vele bekende acteurs die Frasier via de radio om raad vragen.
In televisieland wordt vaak gedacht dat intellectuele grappen te hoog gegrepen zijn voor de televisiejunk maar Frasier bewijst het tegendeel. Onovertroffen.

In het Britse Koninkrijk worden series gemaakt die je een ongemakkelijk gevoel geven. Zoals The Office. Het gedrag van de kantoormanager is zo tenenkrommend dat het pijn doet naar hem te kijken. De Amerikanen hebben de serie overgenomen en hem gepolijst. Als de scherpe randjes ervan afgehaald worden, kan dat een programma verknallen. In dit geval geef ik de voorkeur aan de Amerikaanse versie.

Ricky Gervais personage is te zielig

Over het algemeen is de Britse sitcom ongemakkelijker dan de Amerikaanse. One Foot in the Grave, een serie uit de jaren 90, gaat over een echtpaar, leeftijd begin 60 jaar dus relatief jong, waarvan de man werkeloos is en zijn vrouw voor de voeten loopt. Hij zoekt telkens bezigheden voor zichzelf die uiteindelijk  eindigen in een catastrofe. 'O, Victor', zucht zijn vrouw als hij voor de zoveelste keer per ongeluk het huis heeft laten afbranden of de auto total loss gereden. De serie gaat trager dan de moderne sitcom en is ook tuttiger in aankleding. Af en toe gebeuren er dingen die je helemaal niet wilt zien. Zo houdt de vrouw een monoloog waarin ze toegeeft dat Victor eigenlijk niet haar eerste keuze was, ook niet haar tweede of derde. Maar haar vierde keuze van huwelijkspartner. In een komische serie mogen echtparen wel ruzie hebben, maar de kijker moet voelen dat ze, ondanks alles, toch veel van elkaar houden. Zoals Edith en Archie Bunker.

In One Foot in the Grave zijn ook dieren niet veilig voor Victor. Hij gooit een logeerschildpad in een vuurkorf in de tuin. En een aanloopkat eindigt, door onoplettendheid, in de vriezer. Volgens mij zijn dat soort ongelukken taboe in de Amerikaanse series. Geen dode dieren of mensen. Tenzij ze van ouderdom sterven. In the Mary Tyler Mooreshow kon het nog wel, lachen om doden. In één van de afleveringen moet Mary bij een huwelijksvoltrekking huilen. Terwijl ze tijdens een begrafenis de slappe lach krijgt.
Veel Amerikaanse sitcoms gaan over het huwelijksleven. In Everybody Loves Raymond of The King of Queens, wordt de man afgeschilderd als de eeuwige kleuter. Hij verdomt het volwassen te worden, zit het liefst op de bank tv te kijken met een zak chips onder handbereik. De vrouw mag mopperend de kinderen opvoeden en de brokstukken aan elkaar lijmen. Haar wordt dan verweten dat ze zoveel zeurt (nagging wife). Dat zie je trouwens ook heel veel in het echte leven.

Echtpaar Margaret en Victor Mildrew. Victor 's catchphrase: I don't believe it!

De beste Britse komedie is Only Fools and Horses. Dat vind ik niet alleen, maar het hele Britse volk met mij.  De serie, die in 1981 startte, gaat over de scharrelaar Delboy en zijn dromerige broertje Rodney oftewel Plonker. De teksten van schrijver John Sullivan zijn van het hoogste niveau. . Hilarische scenes, geweldige dialogen en tijdloos vermaak. Ook zijn de bijfiguren, zoals in elke topserie, net zo veelzijdig als de hoofdpersonages.

Deze serie wordt dan ook nog regelmatig op de BBC getoond. In één van de krankzinnigste afleveringen koopt  Delboy een partij opblaasbare sexpoppen, witte en bruine, die gevuld zijn met een explosief gas. Del weet dat niet en terwijl hij in zijn driewieler rijdt, vullen de slappe, rubberen dames zich met het gas. Hun verschrikte gezichten met open mond verschijnen in de achterruit van de auto. Net op tijd hoort Del over het gevaar van zijn vracht. Hij rijdt de auto naar een afgelegen landje, springt er uit en de driewieler knalt de lucht in. Met sexpoppen en al. Ik weet niet hoe vaak ik die aflevering gezien heb, hij blijft onweerstaanbaar grappig.

Geweldige acteur David Jason als Dellboy

De driewieler van de gebroeders Trotter

Tenslotte is het opvallend dat de Amerikanen nog steeds moeite hebben met interraciale verhoudingen, ook op televisie. Terwijl die in Europa de gewoonste zaak van de wereld zijn. Dat is natuurlijk niet zo vreemd als je bedenkt dat rassenscheiding in de Verenigde Staten pas sinds 1964 verboden is. Onvoorstelbaar, zo'n 100 jaar na de afschaffing van de slavernij. Daarover in een volgens stukje. 

Sitcoms, deel I

Wat is de goede vertaling van een sitcom? Komedie?
 Ik heb de afgelopen maanden een studie gemaakt van het fenomeen. Op YouTube kun je allerlei oude series bekijken. Het is net of je een reis in een tijdmachine maakt als je bijvoorbeeld afleveringen van de Mary Tyler Mooreshow opzoekt. Mary is een leuke, spontane meid die in een mannenwereld werkt, achter de schermen bij het nieuws. Met Lou Grant als eindredacteur. De ijdele Ted Baxter is nieuwslezer. In de eerste afleveringen herkende ik Cloris Leachman (nurse Diesel) die de buurvrouw van Mary speelt. Mary heeft een leuk appartementje maar de kleding van de personages is ook fascinerend.  Begin jaren 70 droeg men veel bruin- en oranjetinten. Het materiaal van de jurken lijkt op Trevira 2000, rekbaar spul. Ted Baxter draagt een leisure suit, een vrijetijdspak van kunststof. Het is een hele rustgevende serie gemaakt in een tijd die in Amerika, op zijn minst gezegd, rumoerig genoemd kan worden. Niksaandehanda alleen huis-tuin- en keukenproblemen. Al bij de eerste klanken van de themesong vallen alle spanningen van je af.

Mary en ijdele nieuwslezer Ted Baxter

Begin jaren 70 was men veel minder uptight en  verkrampt dan heden ten dage. De Afro-Amerikaanse buurman van de famile Bunker in All in the Family, mevrouw Jefferson zegt, als ze haar man Lionel terechtwijst:: 'Nigger!', zonder dat er rassenrellen op volgen. Anno nu mag je op de Amerikaanse televisie het N-woord alleen maar fluisteren. De Amerikanen lopen op hun tenen om niemand te beledigen, Native Americans, senioren, iedereen voelt zich bij het minste geringste gekwetst of gediscrimineerd. Eigenaardig want 40 jaar geleden vond de emancipatie van de zwarte Amerikaan plaats: Black is Beautiful. In All in the Family wordt om de grofste opmerkingen hard gelachen en is de politiek correcte schoonzoon Michael  'Meathead'  irritant idealistisch. De zwarte meneer Jefferson is gewaagd aan Archie Bunker qua vooroordelen en onverdraagzaamheid. The Jeffersons kregen ook nog eens een succesvol eigen programma, de zwarte variant van All in the Family.
In de latere Bill Cosbyshow is er niets van de scherpte uit die tijd overgebleven. De brave familie Huxtable met hun pedagogisch verantwoorde instelling. Volstrekt ondenkbaar dat Claire haar man Heathcliff Nigger zou noemen. Jammer.

De verschrikkelijke Lionel Jefferson en zijn verdraagzame vrouw

 Morgen: het verschil tussen Britse en Amerikaanse sitcoms. Frasier, The Office en One Foot in the Grave

(Sitcom is een genre van het type komedieserie dat gesitueerd wordt rond een vaste groep personages in een tamelijk alledaagse omgeving. Door het toeval en de vreemde eigenschappen van de personages ontstaan daarin komische situaties. Doordat sitcoms zich afspelen in alledaagse situaties, is de herkenbaarheid een van de sterke punten van dit type komedie. Het woord Sitcom is ingeburgerd en te vinden in Het Groene Boekje)